អ៊ីវង់ ហែម ៖ លំអងផេះផង់នៃ«វិស័យភាពយន្តខ្មែរ» នៅក្រោយសង្រ្គាម
នៅទសវត្សឆ្នាំ៦០ វិស័យភាពយន្តខ្មែរ បានងើបឡើងយ៉ាងខ្ពស់ត្រដែត ហើយបានធ្លាក់មកដល់ សឹងតែចំណុចសូន្យ នៅក្នុងសម័យសង្គ្រាម ជាពិសេសនៅក្នុងរបបវាលពិឃាត បីឆ្នាំ ប្រាំបីខែ ម្ភៃថ្ងៃ។ វិស័យភាពយន្ដខ្មែរនេះ បានងើបឡើងមកវិញ នៅចុងទសវត្សឆ្នាំ ៨០ ក្រោយសង្រ្គាម ហើយបានធ្លាក់ដាំដូងចុះមកវិញយ៉ាងលឿនទៀត តែប៉ុន្មានឆ្នាំក្រោយមកប៉ុណ្ណោះ។
លោក អ៊ីវង់ ហែម ជាសមិទ្ធិករភាពយន្ដម្នាក់ ក្នុងចំណោមសមិទ្ធិករភាពយន្ដដទៃទៀត ដែលបាននៅរួចរស់មាន ជីវិតពីសង្រ្គាម ហើយបានចូលរួមស្ដារវិស័យនេះ នៅចុងទសវត្សទី៨០នោះ ជាមួយនឹងភាពយន្ដដំបូងមួយរបស់លោក មានចំណងជើងថា «ស្រមោលអន្ធកាល»។
ដើម្បីជាការគោរពដល់វិញ្ញាណក្ខន្ធរបស់លោក អ៊ីវង់ ហែម ដែលបានទទួលមរណៈភាព កាលពីថ្ងៃទី៨ ខែសីហា ឆ្នាំ២០១២កន្លងទៅ ទស្សនាវដ្តីមនោរម្យ.អាំងហ្វូ សូមបង្ហាញជូននូវកិច្ចសំភាសមួយ ក៏ដូចជាប្រវត្តិសង្ខេប នៃជីវិតរបស់សមិទ្ធិកររូបនេះ រៀបរៀងដោយអ្នកកាសែតបារាំង លោក ឡឺបា អាឡាំង (LEBAS Alain) ហើយបានផ្សាយនៅក្នុងកាសែតបារាំង លីបេរ៉ាទីយ៉ុង (Libération) តាំងពីថ្ងៃ១៤ ខែមេសា ឆ្នាំ១៩៩៧។
សូមបញ្ជាក់ថា រាល់ព្រឹត្តិការណ៍នៅក្នុងអត្ថបទខាងក្រោមនេះ អាចជាព្រឹត្តិការណ៍ ដែលកើតមាន តែនៅជុំវិញសម័យកាលនៃឆ្នាំ ដែលកាសែតបារាំងបានចុះផ្សាយ ហើយអាចមិនមែន ជាព្រឹត្តិការណ៍ដែលកើតមាន នៅថ្ងៃនេះទេ។
អ៊ីវង់ ហែម និមិត្តរូបនៃ«វិស័យភាពយន្តខ្មែរ» ដែលបានស្លាប់ជាមួយសង្គ្រាម
«វិស័យភាពយន្តខ្មែរ លែងមានវត្តមានទៀតហើយ» ក្រោយពីសម័យកាលដ៏រុងរឿងនៃវិស័យសិល្បៈទី៧ លោក អ៊ីវង់ ហែម បាននិយាយថា លោកបានឆ្លងកាត់ការលេបថ្មលេបគ្រួស យ៉ាងជូរចត់មួយ នៅក្នុងឆាកជីវិតរបស់លោក។ ក្នុងទសវត្សន៍ ឆ្នាំ៦០ ដែលជាសម័យកាលដ៏រុងរឿង នៃវិស័យភាពយន្តខ្មែរ លោកមានស្ទូឌីយ៉ូថតកុនផ្ទាល់ខ្លួនមួយ សំរាប់ថតភាពយន្ត ទំហំ១៦មម ដើម្បីសម្រេចនូវបំណងប្រាថ្នារបស់លោក។ នៅរាជធានីភ្នំពេញនាសម័យនោះ ខ្សែភាពយន្តរបស់លោក ត្រូវបាន ចាក់បញ្ចាំងនៅរោងភាពយន្ដជាង៣០រោង។
បច្ចុប្បន្ននេះ លោកបានផលិត ជាខ្សែវីដេអូខ្លីៗ សំរាប់ការអប់រំ ឲ្យអង្គការ យូនីសែហ្វ (Unicef) ដោយប្រើម៉ាស៊ីនថតវីដេអូជាកាសែត វីអេជអែស (Caméscope VHS)។ លោកបានសម្តែង ការសោកស្តាយថា៖ «បើមិនធ្វើដូច្នេះទេ ខ្ញុំមិនអាចចិញ្ចឹមគ្រួសាររបស់ខ្ញុំបានទេ។»
អ្វីដែលយើងមើលនៅក្នុងភាពយន្ដជំរើស ដែលគេបានដាក់បញ្ចាំង នៅក្នុងមហោស្រពភាពយន្ដ និងរូបភាព ប៊ីយាំងណាល់ (Biennale) ដែលបានបញ្ចប់ទៅ កាលពីថ្ងៃទីទី៥ មេសាកន្លងទៅ នៅទីក្រុងភ្នំពេញ ធ្វើអោយយើងមិនពិបាកយល់ នូវអ្វី ដែលលោក អ៊ីវង់ ហែម និយាយពីខាងលើនោះទេ។
នៅក្នុងមហោស្រព គេមើលឃើញមានតែភាពយន្ដប៉ុន្មានប៉ុណ្ណោះ ដែលបានដាក់បញ្ចាំង ក្នុងនោះខ្សែភាពយន្តថ្មីស្រឡាងមួយ ជាស្នាព្រះហស្ថរបស់ព្រះបាទ នរោត្តម សីហនុ (ព្រះមហាក្សត្ររបស់ប្រទេសកម្ពុជានៅពេលនោះ ហើយព្រះអង្គជាអ្នកនិពន្ធផង ជាងគំនូរ អ្នកនិពន្ធភ្លេង អ្នកលេងភ្លេង តួសម្តែង និងជាសមិទ្ធិករ ដែលបានផលិតខ្សែភាពយន្ត ជាច្រើនផង) ត្រូវបានអ្នករៀបចំចាត់ចែងមហោស្រពបារាំង ចាក់បញ្ចាំងនៅក្នុងពិធីបើកមហោស្រពដំបូង ដើម្បីជាការគោរពដល់ព្រះរាជបល័ង្គខ្មែរ។ ខ្សែរភាពយន្ដនេះ ជាការផលិតរួមរវាងផលិតកម្ម បារាំង-ខ្មែរ មានឈ្មោះថា វ៉ារ៉ង់ (Varan)។
បន្ទាប់មកទៀត គេបានបញ្ចាំងខ្សែភាពយន្ត ចំនួន៣ទៀត ដែលជាសមិទ្ធិផល របស់លោក លី ប៊ុនយីម តាំងពីទស្សវត្សឆ្នាំ ៦០ និង រឿង«ស្រមោលអន្ធកាល» ជាភាពយន្ដឃោសនា អោយលោកនាយករដ្ឋមន្ត្រី ហ៊ុន សែន ដែលដឹកនាំថតដោយលោក អ៊ីវង់ ហែម នេះ ក្នុងឆ្នាំ១៩៨៨។
៣ឆ្នាំ ប្រាំបីខែ ម្ភែថ្ងៃ នៃការរស់នៅប្រកបដោយការភ័យខ្លាច
វាសនារបស់លោក អ៊ីវង់ ហែម និងរបស់វិស័យ សិល្បៈទី៧ គឺស្ថិតនៅលើដងវិថីតែមួយ នឹងវាសនារបស់ប្រទេសកម្ពុជា។ លោកបានរំលឹកដែរថា៖ «ភាពយន្តខ្មែរសម័យមុន មានគុណភាពស្មើនឹងភាពយន្តថៃ សព្វថ្ងៃនេះ»។
គឺបងស្រីរបស់លោក ឈ្មោះ ម៉ារី ហែម ជាអ្នកត្រួសត្រាយផ្លូវសំរាប់លោក។ នៅឆ្នាំ១៩៦២ សមិទ្ធិករភាពយន្តបារាំង លោក ម៉ាកសែល កាមុស (Marcel Camus) បានធ្វើដំណើរមកប្រទេសកម្ពុជា ដើម្បីថតរឿង «បក្សីនៃថានសួគ៌» ដែលមាននាង ម៉ារី ហែម នេះជាតួអង្គស្រី។ លោក អ៊ីវង់ ហែម ពេលនោះអាយុ ២០ ឆ្នាំ មានអារម្មណ៍រំភើបជាខ្លាំង ដោយបានឃើញពី «ភាពអស្ចារ្យនៃកន្លែងថត ខ្សែភាពយន្ត» ហើយលោកក៏បានចុះឈ្មោះរៀនពីចំងាយ ជាមួយនឹងវិទ្យាស្ថានជាន់ខ្ពស់នៃភាពយន្ត (Idhec) ក្នុងប្រទេសបារាំង។
បន្ទាប់មកទៀត លោកបានធ្វើដំណើរ ទៅកាន់ប្រទេសបារាំង ដើម្បីចុះកម្មសិក្សា ហើយបានទិញម៉ាស៊ីនថតកុនទីមួយ របស់លោកខ្នាត១៦មម។ រវាងឆ្នាំ ១៩៦៥ និង ១៩៧០ លោកបានផលិតខ្សែភាពយន្តបានជាង២០រឿង។ លោកបាន មានប្រសាសន៍ថា៖ «ខ្ញុំបានត្រៀមថតខ្សែភាពយន្ត ទំហំ៣៥មម នៅពេលដែលសង្គ្រាមបានផ្ទុះឡើង»។
នៅឆ្នាំ១៩៧៥ ខ្មែរក្រហមនិយមម៉ៅ បានវាយកាន់កាប់រាជធានីភ្នំពេញ ពីរបបលន់ ណុល។ ជាលទ្ធផល នៃការកាន់អំណាចអស់ រយះពេលជាងបីឆ្នាំរបស់របបវាលពិឃាត គឺប្រជាជនស្លូតត្រង់ ចំនួនពី១លានកន្លះ ទៅ២លាននាក់ ត្រូវនឹងមួយភាគបី នៃប្រជាជនសរុប បានស្លាប់បាត់បង់ជីវិត។ លោក អ៊ីវង់ ពុំមានអ្វីបន្ថែមច្រើនទេ ដោយគ្រាន់តែនិយាយថា៖
«ខ្មែរក្រហមបានសំលាប់ប្រពន្ធ និងកូនទាំងបួនរបស់ខ្ញុំ។»
នៅឆ្នាំ១៩៧៩ កងទ័ពរបស់ប្រទេសវៀតណាម បានបណ្តេញខ្មែរក្រហមចេញពីអំណាច ហើយបានដាក់បន្តុបរបបកុម្មុយនីសមួយទៀត នៅទីក្រុងភ្នំពេញ។ លោក អ៊ីវង់ ហែម រើសប្រមូលបានម៉ាស៊ីនថតចំនួន ៧គ្រឿង ដែលគេបោះបង់ ចោលនៅតាមផ្លូវ កណ្ដាលរាជធានី ហើយលោកបានជួសជុលឲ្យដំណើរការ បានពីរគ្រឿង ប៉ុន្តែមិនអាចថតភាពយន្តបានទេ។
លោកបានធ្វើ ដំណើរទៅមកពីភ្នំពេញ ទៅ ព្រៃនគរ (ទីក្រុងហូជីមីញសព្វថ្ងៃ) ដើម្បីធ្វើការផ្តោះប្តូរសំភារៈ ដែលទាហានអាមេរិក បានបន្សល់ទុកនៅទីនោះ។ បន្តិចម្តងៗ លោកបានសាងសង់ឡើងវិញ នូវស្ទូឌីយ៉ូថតកុន ដែលមានលក្ខណៈចំរុះមួយ។ នៅគ្រានោះហើយ ដែលលោកបានរៀបការសារជាថ្មី ជាមួយនឹងប្អូនថ្លៃរបស់លោក ហើយបង្កើតបានកូនបួននាក់មកទៀត។
លោកបាននិយាយ ដោយអ៊ឹមអៀនខ្លះៗថា៖
«ខ្ញុំមានកូនបួននាក់ ដែលត្រូវខ្មែរក្រហមសំលាប់ចោល ហើយឥឡូវនេះ ខ្ញុំមានកូន បួននាក់ទៀត។ បើនិយាយមែនទែនទៅ គឺបួនទៅបួនមក មិនមានអ្វីផ្លាស់ប្តូរទេ។»
លុះត្រាមកដល់ឆ្នាំ១៩៨៨ ទើបសមិទ្ធិករភាពយន្តរូបនេះ ទទួលបានការអនុញ្ញាត ក្នុងការថតខ្សែភាពយន្ត សារជាថ្មី។ ដោយសារហេតុនេះហើយ ទើបខ្សែភាពយន្ត«ស្រមោលអន្ធកាល» ត្រូវបានចាប់កំណើត ហើយជាខ្សែភាពយន្តឃោសនា អោយរបបមួយ ដែលលើកបន្តុបឡើងដោយវៀតណាម មានលក្ខណៈប្រហាក់ប្រហែល នឹងភាពយន្ដអាមេរិកាំងឈ្មោះ «វាលពិឃាត»។
ទោះបីជាខ្សែភាពយន្ដ«ស្រមោលអន្ធកាល» ត្រូវបានផលិត និងផ្តល់ហិរញ្ញវត្ថុ ដោយលោកនាយករដ្ឋមន្ត្រី ហ៊ុន សែន នៅពេលនោះក៏ដោយ ក៏វានៅតែជា ខ្សែភាពយន្ត ដែលកើតចេញពីបាតដៃរបស់លោកដដែល។
លោក អ៊ីវង់ ហែម បាននិយាយការពារស្នាដៃលោកថា៖ «វាប្រាកដណាស់ ដែលថាខ្សែភាពយន្តនេះ គឺជារឿងប្រឌិតសំរាប់ឃោសនា។ ប៉ុន្តែ បើនិយាយពីបច្ចេកទេសថត និងគុណភាពផ្នែកសិល្បៈ វាគឺជាជោគជ័យមួយ។»
លោកបានបន្ថែមថា៖ «វាជាការពិត ដែលវៀតណាមបានជួយសង្គ្រោះយើង ពីកណ្តាប់ដៃខ្មែរក្រហម។» តែជារឿងមួយពិបាក សំរាប់ទស្សនិកជនខ្មែរ ក្នុងការទទួលយក ពីព្រោះថា អ្នករំដោះពួកគេ ក៏ជាសត្រូវប្រវត្តិសាស្ត្ររបស់ពួកគេដែរ។
គ្មានទេការសងសឹក!
នៅឆ្នាំ ១៩៩០ ប្រទេសកម្ពុជាបានចាប់ផ្ដើមរស់រានមានជីវិតឡើងវិញ នៅសឹងគ្រប់វិស័យ រាប់ទាំង«វិស័យភាពយន្តខ្មែរ»ផង។ បន្ទាប់ពីបានរួចផុត ពីការហាមឃាត់ នៅក្នុងរបបកុម្មុយនីស លោក អ៊ីវង់ ហែម បានផលិតចេញនូវខ្សែភាពយន្តមួយ មានចំណងជើងថា «មហិច្ឆតាបីសាច» ដែលដកស្រង់ពីរឿងព្រេងខ្មែរ។ អ្នកផ្គត់ផ្គង់ហិរញ្ញវត្ថុ សំរាប់ថតរឿងនេះ គឺខ្មែរដែលរស់នៅឯនាយ សមុទ្រ។
ខ្សែភាពយន្តនេះបានបកស្រាយ អំពីការសងសឹក៖ មានមហេសីស្ដេចមួយអង្គ បានលង់ស្រលាញ់ធ្មប់ប្រុសម្នាក់ រហូតមានផ្ទៃពោះ។ ស្តេចមានសេចក្តីក្រេវក្រោដយ៉ាងខ្លាំង ហើយបានប្រហារជីវិតមហេសីនោះ ប៉ុន្តែព្រះមហេសីនោះ នៅតែប្រសូតបានបុត្រមួយ ដែលមានរូបរាងជាបីសាច។ រាជបុត្រាស្នងរាជ ក៏បានលង់ស្នេហ៍នឹងបីសាចនេះទៀត ហើយ ក៏បង្កើតបានកូនបីសាចម្នាក់ទៀត។
ជាសារមួយ ដែលឆ្លុះឲ្យឃើញយ៉ាងច្បាស់៖ នៅប្រទេសកម្ពុជាដែលកាន់ ព្រះពុទ្ធសាសនាជាយូរមកហើយនោះ ការសងសឹកមិនដូចជាចំណី ដែលត្រូវតែទទួលទានភ្លាមៗ ទាំងត្រជាក់ឬក្ដៅនោះទេ។
លោក អ៊ីវង់ ហែម បានបញ្ជាក់ថា៖ «យើងត្រូវចេះអធ្យាស្រ័យគ្នា ហើយខ្មែរក្រហមក៏ជាខ្មែរដែរ។ ការសងសឹកទៅវិញទៅមក វានឹងក្លាយជាសង្គ្រាម ហើយយើងភ័យខ្លាចនឹងសង្គ្រាមណាស់។»
វិស័យភាពយន្តខ្មែរ និងសមិទ្ធិករបីរូប
ខ្សែភាពយន្តរឿង«ស្រមោលអន្ធការ» និង«មហិច្ឆតាបីសាច» គឺជាខ្សែភាពយន្តតែពីរខ្សែគត់ដែលលោក អ៊ីវង់ ហែម បាន ថតប៉ុន្មានឆ្នាំចុងក្រោយនេះ។ លោកមានគំរោងផ្សេងទៀតជាច្រើន។ ប៉ុន្តែលោកបដិសេធ មិនផលិតឲ្យចេញជារូបរាង ដោយធ្លោយជាសំដីថា «វាមានហនិភ័យច្រើនជ្រុល»។
ខ្មែរក្រហមបានបំផ្លាញ នូវសិល្បះទី៧ដល់ឬសគល់ ហើយសព្វថ្ងៃ ច្បាប់រក្សាសិទ្ធ និងការពារកម្មសិទ្ធបញ្ញា នៅខ្វះចន្លោះ លំហូរចូលដោយខ្វះការត្រួតពិនិត្យ នៃភាពយន្ដបរទេស និងការករកើត នៃផលិតកម្មវីដេអូតូចៗជាច្រើន ជាហេតុធ្វើឲ្យប៉ះពាល់ ដល់ការរស់រានមានជីវិត នៃវិស័យភាពយន្ដ។
លោកលើកឡើងដូច្នេះថា៖
«បើអ្នកខំប្រឹងថតកុន ដោយប្រើបច្ចេកវិទ្យាទំហំ ១៦មម នៅថ្ងៃនេះ តែនៅថ្ងៃស្អែក អ្នកនឹងឃើញ សមិទ្ធិផលរបស់អ្នកនេះ មានគេលួចចម្លងដាក់លក់ ក្នុងតំលៃតែ២ដុល្លារប៉ុណ្ណោះ នៅក្នុងទីផ្សារនានា នៃរាជធានីភ្នំពេញ។»
ជាមូលហេតុចំបងមួយ ដែលសូម្បីតែលោក លី ប៊ុនយីម សមិទ្ធិករជើងចាស់ដែរនោះ ក៏លោកមិនផលិតឡើងវិញដែរ។ នៅរាជធានីភ្នំពេញ មានរោងភាពយន្តចាស់ៗ ប្រមាណជាបី ទៅបួនរោងប៉ុណ្ណោះ ដែលបញ្ចាំងភាពយន្ដ មកពីប្រទេសថៃ ឬមកពីចិនហុងកុង។
នៅក្នុងកិច្ចពិភាក្សាមួយ ទាក់ទងនឹងខ្សែភាពយន្ត ប្រព្រឹត្តិឡើងនៅសកលវិទ្យាល័យភូមិន្នភ្នំពេញ និស្សិតម្នាក់បានត្អូញថា៖
«ក្រៅពីម៉ោងបញ្ចាំង ដែលជារឿយៗយឺតជាងម៉ោងកំណត់នោះ នៅក្នុងរោងកុនមានសភាពក្តៅស្អុះស្អាប់ ហើយតំលៃសំបុត្រ ក៏ថ្លៃណាស់ដែរ (ពី២៥០០រៀល ទៅ ៥០០០រៀល)។ តែបើខ្ញុំជួលកាសែតវិញ ខ្ញុំចំណាយត្រឹមតែ ៥០០រៀលប៉ុណ្ណោះ ហើយខ្ញុំអាចទុកវា ដល់ទៅមួយសប្តាហ៍។»
ប្រធាននាយកដ្ឋានភាពយន្ត នៃក្រសួងវប្បធម៌របស់ប្រទេសកម្ពុជា បានរៀបរាប់ក្នុងកាសែតភ្នំពេញប៉ុស្តិ ប៉ុន្មានថ្ងៃមុនការបើកមហោស្រព ប៊ីយាំងណាល់ (Biennale) នោះថា៖
«ព្រះមហាក្សត្រតែមួយអង្គគត់ ដែលហ៊ានផលិតខ្សែភាពយន្ត។ ចំណែកឯសមិទ្ធករដទៃទៀត ត្រូវមានអាជីពផ្សេងទៀត ដើម្បីរស់។»
ចន្លោះពីឆ្នាំ១៩៦៦ ដល់១៩៩៥ ព្រះរាជបល័ង្គផលិតភាពយន្តបានចំនួន២៤ ។ មានខ្សែភាពយន្តខ្លះ មានលក្ខណៈជាភាពយន្ដស្នេហា ហើយមានរយៈពេល ដល់ទៅបួនម៉ោង។ ពាក្យសន្ទនា ក្នុងខ្សែភាពយន្តមានលក្ខណៈយឺតៗ ហើយតួសម្តែងភាគច្រើន សុទ្ធតែជាព្រះញាតិវង្ស រឺមន្ត្រីជាន់ខ្ពស់។
ដោយត្រូវគេវាយប្រហារជាញឹកញាប់ ទៅលើគុណភាពសិល្បៈរបស់ទ្រង់ ព្រះមហាក្សត្រ នរោត្តម សីហនុ តែងមានបន្ទូលការពារថា៖ «ភាពយន្តទាំងនេះ សុទ្ធសឹងជាខ្សែភាពយន្តឯកសារ»។
ទោះបីជាក្នុងឆ្នាំ១៩៩៧ លោកមានអាយុ៥៥ឆ្នាំហើយក៏ដោយ លោក អ៊ីវង់ ហែម នៅតែរក្សាក្តីសង្ឃឹមរបស់លោកជានិច្ច។ រូបលោក និងលោក លី ប៊ុនយីម បានកំពុងបង្វឹកក្មេងជំនាន់ក្រោយ ប្រហែលជា ៣០នាក់ ដោយឥតបង់ថ្លៃ នៅនឹងគេហដ្ឋានរបស់លោក អ៊ីវង់ ហែម។ លោក អ៊ីវង់ ហែម ទទួលបន្ទុកបង្ហាត់ក្មេងៗ ដែលមានបំណងចង់ក្លាយជាសមិទ្ធិករភាពយន្ដ ឯលោក លី ប៊ុនយីម បង្ហាត់ផ្នែកនាដកម្មដល់សិស្សដទៃទៀត។
លោកទាំងពីរបានអះអាងថា៖
«ការផលិត ភាពយន្តជារឿងមួយ តែបង្ហាត់ក្មេងជំនាន់ក្រោយ ជាអាទិភាពរបស់ពួកយើង ដែលយើងត្រូវធ្វើ ហើយវាជាសាលាភាពយន្ដ តែមួយគត់នៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា»។
ក្នុងចំនោមសមិទ្ធិករភាពយន្ត ប្រមាណជា១៨០នាក់ ដែលយើងបានស្គាល់ក្នុងទសវត្សឆ្នាំទី៦០ មានតែ៣នាក់ប៉ុណ្ណោះ (លោក អ៊ីវង់ ហែម លោកលី ប៊ុនយីម និងលោក ម៉ៅ អាយុទ្ធ) ដែលនៅបន្តធ្វើការ នៅក្នុងវិស័យភាពយន្ត។ ចំណែកឯ សមិទ្ធិករដទៃទៀតបានស្លាប់ និងខ្លះទៀតបាននិរទេសខ្លួន ទៅរស់នៅក្រៅប្រទេស៕
