ភ្នំពេញ៖ បញ្ហាអំពើពុករលួយកើតឡើងស្ទើរគ្រប់ប្រទេស តាមសណ្ឋានតូច និងធំ។ សង្គមមួយ ឬប្រទេសណាមួយ ដែល​កើតមាននូវអំពើពុករលួយ រមែងជួបនឹងមានភាពជា«អវិជ្ជមាន» ច្រើន។ រីឯប្រជាពលរដ្ឋនៃសង្គមនោះ ក៏នឹងត្រូវទទួលរង​នូវផលប៉ះពាល់ផងដែរទោះតិចឬច្រើនក្តី ក្នុងកាលៈទេសៈណាមួយ ដែលនឹងប្រឈមមុខលើបញ្ហានៃអំពើពុករលួយនេះ។

អ្នកដែលស្អប់អំពើពុករលួយ៖ «នៅកម្ពុជា ទឹកប្រាក់អាចទិញអ្វីបានទាំងអស់»។

ក្នុងរបាយការណ៍វាស់វែងអំពីអំពើពុករលួយជាសកល (GCB) ប្រចាំឆ្នាំ២០១៣ ដែលរៀបចំឡើងដោយអង្គការតម្លាភាព កម្ពុជា (Transparency international) ក្នុងសន្និសីទសារព័ត៌មាន នៅសណ្ឋាគារឡឺរ៉យ៉ាល់នាព្រឹកថ្ងៃទី០៩ ខែកក្កដា ឆ្នាំ​២០១៣ បានបង្ហាញថានៅកម្ពុជាមានស្ថាប័នបួនធំៗ ដែលបានប្រព្រឹត្តិអំពើពុករលួយខ្លាំងជាងគេ ក្នុងនោះរួមមាន ស្ថាប័ន​តុលាការ, ស្ថាប័ននគរបាល, ស្ថាប័នសាធារណៈ និងគណបក្សនយោបាយ។ ដូច្នេះអំពើពុករលួយ ជាមេរោគសកល ដែល​បំផ្លាញប្រព័ន្ធ«សុចរិតភាពសង្គម» និងជាហេតុធ្វើឲ្យ«ជម្ងឺសង្គម»ដទៃទៀត បំផ្លាញនូវការអភិវឌ្ឍន៍ជាតិ។

តើអំពើពុករលួយជាអ្វី? តើមូលហេតុអ្វីបានជាកើតមាននូវអំពើពុករលួយទាំងនោះ? កើតមានដោយរបៀបណា? នឹងត្រូវ​ទប់ស្គាត់ដោយពីធីណាខ្លះ។

ជាការឆ្លើយតមទៅនឹងបញ្ហាខាងលើ លោក ព្រាប កុល ប្រធានអង្គការតម្លាភាពកម្ពុជាបានបង្ហាញនូវបញ្ហា និងមូលហេតុ​មួយចំនូន នៃអំពើពុករលួយដូចខាងក្រោម៖

១-អំពើពុករលួយជាអ្វី?

រូបភាពនៃអំពើពុករលួយ នៃបណ្តាប្រទេសនានានៅលើពិភពលោក មានភាពខុសៗគ្នា ដែលជាហេតុធ្វើឱ្យ​មានការ​កំណត់​ន័យនៃអំពើពុករលួយ សមស្របដោយអាស្រ័យទៅលើ«ហេតុផល»។ តាមទស្សនៈអង្គការតម្លាភាពអន្តរជាតិ «អំពើ​ពុករលួយ ជាការរំលោភបំពានអំណាច ដែលទទួលបានពីពលរដ្ឋ ដើម្បីផលប្រយោជឯកជន»។ បើតាមទស្សនៈ​ធនាគា​ពិភពលោក«អំពើពុករលួយ ជាការប្រើប្រាស់មុខ ដំណែងសាធារណៈដើម្បីផលប្រយោជផ្ទាល់ខ្លួន»។

និយមន័យជាទូទៅនៃអំពើពុករលួយ អាចចាត់ទុកថា «មានអំពើពុករលួយ កាលណាធ្វើអ្វីមួយទទួល​ផលមកវិញមិន​សមស្រប ទៅនឹងអំពើដែលបានខ្លួនបានធ្វើ»។

២-ប្រភេទនៃអំពើពុករលួយ?

ដែលអាចចាត់ទុកថាជាអំពើពុករលួយមានប្រាំចំណុចសំខាន់ៗ ដូចជាការស៊ីសំណូក ការគំរាមកំហែងដោយប្រើអំណាច ការកេងបន្លំ ការប្រកាន់នក្ខពួក និងការឧបត្ថម្ភក្រៅផ្លូវការ ដើម្បីទទួលបានការគាំទ្រអ្វីមួយ។ អំពើពុករលួយជាការកត់​សម្គាល់មានបីសណ្ឋាន គឺ ពុករលួយ«ដើម្បីរស់» ពុករលួយ«ដើម្បីជាអ្នកមាន» និងពុករលួយ«ដើម្បីសន្សំសុខ»។

៣-មូលហេតុកើតមានអំពើពុករលួយ

មានមូលហេតុជាច្រើន ដែលបង្កឱ្យមានអំពើពុករលួយ ប៉ុន្ដែអ្វីដែលសំខាន់ និងដែលតែងតែជួបប្រទះនោះរួមមានដូចជា អាត្មានិយម និងការកិតខ្លី ដោយមិនបានពិចារណាបានគ្រប់ជ្រុងជ្រោយ។ អំពើពុករលួយច្រើនស្តែងឡើងមានតាមរយៈ សម្ភារៈនិយម (ការឲ្យតម្លៃទៅលើសម្ភារៈជ្រុល) ការលោភលន់។ ការអប់រំខុស និងយល់ឃើញខុស ខ្វះការយល់ដឹង អំពី​ផលប៉ះពាល់នៃអំពើពុករលួយ។ មានមនុស្សតិចដែលស្អប់អំពើពុករលួយ ឬមនុស្សភាគច្រើនសុខចិត្ត​អត់ធ្មត់នឹងអំពើ​ពុក​រលួយ។ ខ្វះការស្រលាញ់កិត្តិយស និងភាពផ្លៃថ្នូរជាមនុស្ស និងការមិនឲ្យតម្លៃលើសុចរិតភាព។បណ្ដាលមកពី ការកើត​មាននូវមហិច្ឆិតាដ៏លើសលប់ ការមិនគោរពច្បាប់ជាដើម។

៤-ផលប៉ះនៃអំពើពុករលួយ

ផលប៉ះនៃអំពើពុករលួយបានជះឥទ្ធិពលជាអវិជ្ជមានលើវិស័យនានាជាច្រើន នៅក្នុងសង្គមនៃការអនុវត្តន៍​ការងារប្រចាំថ្ងៃ​រួមមានដូចជា៖ វិស័យអប់រំ គុណភាពនៃការអប់រំមានកំរិតទាប មានការសូកប៉ាន់ និងលួចចំលងយ៉ាងអាណាធិបតេយ្យ។ វិស័យការងារ ដែលបានបង្កើតជាបក្សពួកនិយម ខ្សែរយៈឬបណ្តាញ ហើយផ្តល់ឱកាសការងារមិនស្មើភាពគ្នារវាងអ្នកមាន និងអ្នកក្រ។ វិស័យសុខាភិបាល ក៏បានធ្វើឲ្យគុណភាពនៃសេវាសុខភាពមានកំតិតទាប ឯប្រជាពលរដ្ឋ​ត្រូវបង់ប្រាក់​ក្រៅ​ផ្លូវការ…។

វិស័យបរិស្ថាន មានអនុញ្ញាតិឲ្យកាប់ព្រៃឈើ សត្វព្រៃ និងធនធានធម្មជាតិ និងបញ្ហាបរិស្ថាននានាត្រូវបានធ្លាក់ចុះ។ វិស័យយុត្តិធម៌ តុលាការ ចៅក្រម និងព្រះរាជអាជ្ញាកាត់សេចក្តី ដោយលំអៀង ដែលជាមូលហេតុធ្វើឲ្យ​ប្រព័ន្ធយុត្តិធម៌​ចុះអន់ខ្សោយ។ វិស័យសន្តិសុខ ក៏បានបង្កើតឲ្យមានឧក្រិដ្ឋកម្ម និងអសន្តិសុខសង្គម។ អំពើពុករលួយ​នៃហេដ្ឋារចនា​សម្ព័ន ដែលបណ្តាលឲ្យគុណភាពនៃសំណង់ អាគារ ស្ពាន ផ្លូវ ថ្នល់ មានកំរិតទាប បាក់បែក និងឆាប់ខូចនិងអាចប៉ះពាល់​ដល់ជីវិត និងជីវភាពរស់នៅរបស់ប្រជាពលរដ្ឋ ជាដើម។ វិស័យសេដកិច្ច ធ្វើឲ្យការប្រើប្រាស់ប្រាក់ចំណូលជាតិ ដោយមិន​សមស្រប។

អ្នកក្រមិនទទួលបានផលចំណេញពីការរីកចំរើនសេដ្ឋកិច្ច បានសមរម្យ។ វិស័យសេវាសាធារណៈ រាល់ការប្រើប្រាស់​ធនធាន និងការផ្តល់សេវាសាធារណៈមិនសូវមានប្រសិទ្ធិភាព ឯប្រជាពលរដ្ឋក្រីក្រមិនមានលទ្ធភាពស្មើគ្នា ក្នុងការទទួល​បានសេវាទាំងនេះ។

៥-ការទប់ស្កាត់អំពើពុករលួយ

អំពើពុករលួយត្រូវបានទប់ស្កាត់តាមរយៈការពង្រឹងសមត្ថភាព ជំនាញ ចំណេះដឹង និងការយល់ដឹង។ ការប្រើប្រាស់​នូវ​ជំនាញច្បាស់លាស់ យល់ដឹងអំពីបញ្ហាសង្គមបានច្រើន និងមានការតាមដានព័ត៌មាន(វិទ្យុ ទូរទស្សន៍ កាសែត ឬតាម​ការ​ជជែកពិភាគ្សា)។ ស្វែងយល់ពីតួនាទីរាជរដ្ឋាភិបាល ពីវិស័យឯកជន និងសង្គមស៊ីវិល។

មានការបញ្ចេញមតិ និងសម្លេងតាមរយៈសារព័ត៌មាន ឬវេទិការផ្សេងៗ ហ៊ានរាយការអំពីអំពើពុករលួយ ជួយផ្សព្វផ្សាយ​បន្ត និងចូលរួមបង្កើតកម្មវិធី ឬគម្រោងសម្រាប់សហគមន៍។

ធ្វើការតស៊ូមតិ ដើម្បីតាមដានការអនុម័តច្បាប់ ការអនុវត្តច្បាប់ និងគោលនយោបាយដែលជម្រុញឲ្យមានតម្លាភាព និង​គណនេយ្យភាពកាន់តែប្រសើរឡើង។ ចូលបំរើការជា មន្ត្រីត្រូវតែមានមនសិការ ឧត្តមគតិ សុចរិតភាព អព្យាក្រិត្យភាព និងជម្រុញឲ្យមានការកាត់បន្ថយការិយាធិបតេយ្យ។

---------------------------------------------------------
ដោយៈ អ៊ុម វ៉ារី - ភ្នំពេញថ្ងៃទី០៩ កក្កដា ឆ្នាំ២០១៣
រក្សាសិទ្ធគ្រប់យ៉ាងដោយ៖ មនោរម្យព័ងអាំងហ្វូ